Co warto wiedzieć o dysleksji?
W ostatnich latach na temat dysleksji mówi się bardzo dużo. Można powiedzieć, że temat ten stał się bardzo popularny. Powstało wiele opracowań i publikacji, a nawet wywiadów ze sławnymi osobami, które ujawniły, że miały taki problem w dzieciństwie.
Śmiało można stwierdzić, że każdy w mniejszym lub większym stopniu zetknął się z zagadnieniem dysleksji i wie ogólnie czego ten termin dotyczy. Jednak próba wyjaśnienia tego zjawiska, jego przyczyn, objawów, sprawia wielu osobom problemy.
Tymczasem wiedza ta jest potrzebna nie tylko nauczycielom, pedagogom ale przede wszystkim rodzicom dzieci dyslektycznych aby jak najwcześniej mogli zauważyć symptomy zaburzeń i pojąć właściwe kroki w kierunku pomocy dziecku.
Z badań prowadzonych w Polsce wynika, że dysleksja rozwojowa występuje u około 15% populacji, co oznacza, że w każdej klasie można spotkać średnio troje dzieci z tym problemem.
Czym jest dysleksja rozwojowa?
Terminem tym określa się specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, rozpoznawane u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym /przeciętny lub nawet wysoki poziom inteligencji/.
Słowo dysleksja pochodzi od przedrostka ,,dys’’, który w języku łacińskim i greckim oznacza brak czegoś, niemożność, oraz przedrostka ,,lego”-czytam i ,,lexis’’- odnoszącego się do słów.
Pod pojęciem dysleksji rozwojowej kryją się zarówno trudności w czytaniu jak i pisaniu, dlatego w Polsce dla lepszego sprecyzowania o jakiego rodzaju trudnościach jest mowa przyjęto trzy terminy:
Dysleksja– /dys-lexis niemożność posługiwania się słowami/ termin określający trudności w czytaniu, zaburzenia tempa, techniki czytania jak również stopnia rozumienia treści.
Dysortografia– /dys- niemożność, ortos- poprawny, grafo – pisze/czyli niemożność, niezdolność poprawnego pisania. Termin ten określa trudności w opanowaniu poprawnej pisowni wiążące się z występowaniem błędów w pisaniu.
Dysgrafia- /dys- grafo/ trudności w opanowaniu kaligrafii, niski poziom graficzny pisma, brzydkie i często nieczytelne pismo.
Dskalkulia – oznaczająca trudności w uczeniu się matematyki
Do terminu dysleksja dodano też przymiotnik ,, rozwojowa’’, co oznacza, że trudności te występują na skutek uwarunkowań rozwojowych, od wczesnych lat w odróżnieniu od dysleksji nabytej, która wiąże się z utratą wcześniej opanowanych
i posiadanych umiejętności czytania i pisania lub mówienia. Sytuacja taka może być wynikiem uszkodzenia struktury mózgu doznanego np. podczas wypadku.
Jakie jest podłoże dysleksji?
Przyczyny specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu wiążą się z zaburzeniami funkcji percepcyjno – motorycznych /spostrzegania słuchowego, wzrokowego, motoryki/ biorących udział w kształtowaniu się umiejętności czytania i pisania. Prawidłowy rozwój tych funkcji oraz ich sprawna współpraca są warunkiem właściwego rozwoju tych umiejętności. Zaburzenia te określa się jako deficyty, mikrodeficyty lub fragmentaryczne, wybiórcze deficyty rozwojowe.
Co jest przyczyną /zaburzeń/ dysleksji rozwojowej?
Lata badań nad dysleksją nie doprowadziły do wypracowania jednej słusznej i powszechnie obowiązującej teorii. Wskazuje się na różne uwarunkowania, które mogą przyczyniać się do powstawania dysleksj,i w związku z czym powstały różne koncepcje wskazujące na przyczyny powstawania dysleksji:
Koncepcja hormonalna– jak sama nazwa wskazuje przyczyn dysleksji upatruje się w nadmiernej produkcji hormonów, a szczególnie testosteronu, którego nadprodukcja w okresie prenatalnym może powodować niedokształcenia kory mózgowej w okolicach związanych z mową. Zbyt duża jego ilość może wywołać opóźnienia w rozwoju mowy i dysleksję.
Koncepcja genetyczna– szukająca przyczyn dysleksji w dziedziczeniu zmian w centralnym układzie nerwowym. Źródłem dysleksji są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie. Dlatego wnikliwa analiza sytuacji rodzinnej, ewentualnych trudności doświadczanych przez rodziców jest cennym źródłem w diagnozie dysleksji.
Koncepcja organiczna – mówiąca iż przyczyną zmian, uszkodzeń kory mózgowej mogą być czynniki chemiczne- toksyczne, które zadziałały na płód lub inne czynniki związane z trudnym porodem /niedotlenienia/ lub we wczesnym dzieciństwie /upadki, urazy/.
Koncepcja opóźnionego dojrzewania układy nerwowego- uważa się, że przyczyną dysleksji może być spowolnienie dojrzewania układu nerwowego i wolniejszy rozwój funkcji biorących udział w pisaniu i czytaniu.
Jakie są objawy dysleksji?
Dysleksja jest zaburzeniem, które stosunkowo wcześnie wykryte , daje szansę na wyeliminowanie trudności dziecka. Należy pamiętać, że przejawia się ona już od najmłodszych lat dlatego najlepiej jest obserwować naszego malucha pod tym kątem już od samego urodzenia, a nie dopiero kiedy pójdzie do szkoły.
Pierwsze objawy dysleksji mogą być zauważalne już w wieku niemowlęcym. Przede wszystkim widoczne są w opóźnionym rozwoju ruchowym. Dziecko ma problemy
z chodzeniem, bardzo późno wstaje, stawia pierwsze kroki, trudno mu utrzymać równowagę. Ruchy które wykonuje są mało płynne, i czasami wręcz niezdarne. W późniejszych latach kiedy dziecko dorasta i idzie do szkoły łatwiej jest zauważyć problemy związane ze sprawnością ruchową. Dziecku sprawiają trudność wszelkie gry zespołowe ale również inne sprawności jak jazda na rowerku, rzucanie i chwytanie, ćwiczenia wymagające równowagi, rzucanie do celu itp.
Innym symptomem dysleksji jest opóźniony rozwój mowy, kiedy dziecko znacznie później niż rówieśnicy wypowiada pierwsze słowa, zdania, lub mówi niewyraźnie /występują wady wymowy/.
Dziecko może mieć również trudności z zapamiętywaniem. O wiele dłużej uczy się wierszyków piosenek, nazw miesięcy, dni tygodnia, pór roku, dziecko ma trudności z ich szybkim wymienianiem a późniejszym okresie nauka tabliczki mnożenia.
Kolejnym obszarem w którym pojawiają się widoczne objawy dysleksji jest czytanie. Dziecko ze skłonnością do tych zaburzeń charakteryzuje przede wszystkim bardzo wolne tempo czytania. Dziecko czytając bardzo wolno/sylabizując lub głoskując/, może nie popełniać błędów w czytaniu. Może pojawić się również szybkie czytanie ale z dużą ilością błędów. Problemem jest również bardzo słabe rozumienie dopiero przeczytanego tekstu na skutek nadmiernej koncentracji na stronie technicznej czytania.
Kolejnym obszarem jest pisanie. Jest to obszar w którym dysleksja jest najbardziej widoczna w okresie szkolnym. Dziecko ma problem z zapamiętaniem kształtu liter, myli te które są do siebie podobne. Co więcej pojawia się tez trudność z opanowaniem pisowni, wynikająca z mylenia liter odpowiadającym głoskom podobnym brzmieniowo.
Dziecko z dysleksją posiada ogromne trudności w pisaniu ze słuchu, dlatego bardzo dobrą metodą weryfikacji są dyktanda.
W starszym wieku szkolnym jeszcze bardziej uwidaczniają się trudności o podłożu dyslektycznym. Dyslektycy oprócz niskiego poziomu czytania i pisania mają duże trudności w innych przedmiotach szkolnych. Doświadczają problemów w opanowaniu języków obcych, w których większość słów zapisanych za pomocą liter-znaków brzmi inaczej po przeczytaniu.
Inną kwestią jest tzw. nauka pamięciowa – przyswajanie gotowych treści, definicji, dat, formuł matematycznych, twierdzeń, sprawia dzieciom ogromne trudności.
Dziecko z dysleksją często nie potrafi też nazywać widzianych kształtów geometrycznych myli kierunki w przestrzeni ma słabą orientację w obcym terenie w związku z czym może mylić kierunki na mapie oraz mieć trudności z geometrią.
W starszym wieku szkolnym dziecko dyslektyczne doświadcza często ogólnych trudności w nauce u podłoża których leżą trudności dyslektyczne.
Ogólną cechą uczniów dyslektycznych jest również wolne tempo pracy, trudności w organizacji własnego czasu i miejsca, działania chaotyczne, bez zachowania kolejności i porządku, czego przejawem jest często brak uporządkowania swoich rzeczy, pokoju, miejsca pracy, zapominanie, roztargnienie. Dużym problemem jest również wyrażanie własnych myśli za pomocą słów, budowanie wypowiedzi.
Nie są to oczywiście jedyne objawy dysleksji, jednak bardzo podstawowe, które możemy sami zaobserwować u swoich dzieci poświęcając im więcej uwagi. Należy wziąć pod uwagę fakt że występowanie jednego czy nawet kilku objawów nie zawsze musi wiązać się z dysleksją.
W celu zdiagnozowania dysleksji /potwierdzenia lub wykluczenia/ warto jest zgłosić dziecko na badania specjalistyczne do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, gdzie psychologowie
i pedagodzy dysponują szeregiem specjalistycznych metod pozwalających określić rodzaj trudności dziecka.
Nie zawsze trudności w pisaniu i czytaniu mają podłoże dyslektyczne, mogą one być spowodowane innymi czynnikami np. niedosłuchem, wadami wzroku lub ogólnie niższymi możliwościami intelektualnymi. Czynniki te należy wykluczyć stawiając diagnozę o dysleksji.
Jak zgłosić dziecko na badania?
Rodzic może samodzielnie zgłaszać dziecko na badania do poradni. W tym celu należy przyjść do poradni i złożyć wniosek o przeprowadzenie badań specjalistycznych. Odpowiedni druk wniosku otrzymacie Państwo w poradni, można go na miejscu wypełnić i złożyć.
O terminie badań poradnia powiadamia telefonicznie.
Kiedy przeprowadzić badania w kierunku dysleksji?
Ważne jest jak najwcześniejsze rozpoznanie dysleksji, dlatego poradnia prowadzi badania przesiewowe pod kątem ryzyka dysleksji w szkołach, wśród dzieci 5-6-7 i ośmioletnich. Jednak w klasach I-III nie możemy jeszcze stwierdzić występowania dysleksji rozwojowej. Można natomiast stwierdzić ryzyko dysleksji, czyli istnienie pierwszych symptomów wskazujących na możliwość wystąpienia u dziecka dysleksji w przyszłości.
Stwierdzenie dysleksji może nastąpić dopiero w klasach IV-VI i w tym okresie należy wykonać dziecku badania. Najpóźniej do końca klasy VI.
Istnieje możliwość diagnozowania ucznia pod kątem dysleksji w gimnazjum ale wówczas konieczne jest zastosowanie odpowiedniej procedury /wniosek rady pedagogicznej szkoły wraz z uzasadnieniem/itp.
Opinię o dysleksji wydaje się raz, ponieważ nie ma potrzeby ponawiania badań dziecku u którego została już stwierdzona dysleksja, co nie oznacza, że nie możemy zgłosić dziecka na badania np. w sytuacji pojawienia się innych problemów.
Bardzo często w społeczeństwie polskim zaburzenie jakim jest dysleksja nie ma pozytywnego wydźwięku. Tymczasem osoby z dysleksją odznaczają się niebywałymi umiejętnościami i inteligencją. Dyslektycy bywają bardzo błyskotliwi i elokwentni, cechuje ich ciekawość świata, bardzo dobra intuicja i bogata wyobraźnia. Bywają utalentowani
w dziedzinach artystycznych, jak muzyka, sztuka czy teatr ale również w ścisłych jak mechanika czy inżynieria.
Opracowała:
Beata Szczygielska -pedagog
Bibliografia:
- Bogdanowicz M., Adryjanek A., Różyńska M., Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców. Gdynia 2007
- Bogdanowicz M., O dysleksji. Lublin 1994
- Brejnak W., Zabłocki K., Dysleksja w teorii i praktyce. Warszawa 1999
